ÖZ Beypazarı kömür havzasında 1974 yılında başlatılan araştırmalar ve sonrasındaki sondajlı aramalar, havzanın önemli bir potansiyele sahip olabileceğine işaret etmiştir. Potansiyeli ortaya koymak bağlamında 1985 yılına kadar yürütülen rezerv belirleme çalışmaları ile havza; “A” ve “B” sektörleri ile “Koyunağalı” sektörü şeklinde bölümlenmiş, çalışmalar daha çok “A sektörü” nde yoğunlaştırılmıştır. A sektöründe kömürün işletilmesi amacıyla sürülen ana galeride bilinen kömürleşmenin 150 metre altında bir başka kömür katmanına rastlanılması da havzanın önemini arttırmıştır. Günümüzde “A sektörü” “I. Saha” ve “B sektörü” “II.Saha” olarak adlandırılmaktadır Beypazarı havzası, Neojen döneminde, içerisinde kırıntılı ve karbonatlı kaya türlerinin; ancak baskın olarak volkanik kayaçlardan türemiş kırıntılı istiflerin çökeldiği, yaklaşık doğu-batı uzanımlı gölsel bir depolanma alanı olarak biçimlenmiştir. Miyosen döneminde bu havzada kömür, bitümlü şeyl gibi fosil yakıtlar ve trona (NaHCO3.Na2CO3.2H2O) gibi ekonomik karbonat mineralleri de çökelmiştir. Miyosen havzasında çökelim kesintisiz olarak olası Pliyosen dönemine kadar devam etmiş ancak depolanma alanı bir karbonat gölünden sülfat gölüne evrilmiştir. Bu süreçte yağışlı ve kurak dönemsellikleri yansıtan kırıntılı çökel istifler ve kurak dönemi işaretleyen alçıtaşları ile tenardit ve galuberit gibi sülfat mineralleri çökelmiştir. Havzada gözlenen yapısal unsurlar kuzeybatı-güneydoğu yönlerde bir sıkışmanın varlığına işaret etmekte; yaklaşık kuzeydoğu-güneybatı uzanımlı kıvrımların ama daha çok fayların varlığı ve boyutları ise çalışma alanının kuvvetli bir deformasyon geçirdiğini belgelemektedir. İnceleme alanı ve yakın çevresinde sürdürülen jeolojik etütler ve proje kapsamında yapılan rezerv sondajlarının verileri değerlendirildiğinde; bu fayların genellikle ters fay karakteri taşıdıkları ve “Beypazarı Fleksürü” olarak adlandırılan güney kanadı eğimli kıvrımlı yapıya koşut olarak yönlendikleri görülmüştür. Bu proje kapsamında Beypazarı kömür sahasında yapılan çalışmalar: “Rezerv Belirleme ve Geliştirme Çalışmaları” ile “Hidrojeoloji Çalışmaları” olmak üzere başlıca iki başlık altında yürütülmüştür. Rezerv Belirleme ve Geliştirme kapsamında toplam derinliği 238.172,85 m olan 731 adet sondaj yapılmış; ayrıca fayların atımlarının ve gidişlerinin yaklaşık olarak saptanması bağlamında da toplam derinliği 6.959,65 metre olan 26 adet fay belirleme sondajı gerçekleştirilmiştir. 2 Bu rapor, çalışmaların devam ettiği süreçte hazırlanmıştır ve bir ön rapor özelliğindedir. Bu nedenle raporda sunulan verilerde daha sonra bazı değişiklikler söz konusu olabilecektir; ancak bu değişiklikler sonuçları bağlamında önemsenecek değişiklikler yaratmayacaktır. “II.Saha” nın görünür rezervi 212.942.345 ton olarak belirlenmiş olup bu rezervin orijinal kömürde analiz ortalamaları: %27,32 su, % 26,66 kül, % 27,84 uçucu madde, % 18,18 sabit karbon, % 1,66 yanar kükürt, % 1,35 külde kükürt ve alt ısıl değer 2640 kcal/kg şeklindedir. Kömürün özelliklerinin önceden bilinmesi bir yandan optimum verimin sağlanacağı bir santral dizaynının belirlenmesi diğer yandan kirletici unsurların niceliklerinin yakma öncesinden belirlenebilmesi anlamına gelmektedir. Bu bağlamda: 1695 örneğin tam analizi yapılmış; nem, kül, uçucu madde, alt ve üst ısıl değer, toplam kükürt, külde kükürt ve yanar kükürt değerleri belirlenmiştir. Kükürt formları (sülfat kükürdü, piritik kükürt ve organik kükürt) 164 örnek üzerinde yapılan analizler ile saptanmış; aynı sayıda kömür örneğinde major element (Na2O, MgO, Al2O3, SiO2, P2O5, K2O, CaO, TiO2, MnO ve Fe2O3) analizleri, iz element (B, Mo, V, Ni, Cu, Zn, As, Sb, Cd, Cr, Pb, Se, Hg, Sr ve Ba) analizleri gerçekleştirilmiştir. Kömürlerin elementer bileşenleri (H, N, O ve C) ve klor içeriklerinin ortaya çıkartılması, yoğunluğunun saptanması amacıyla 164 adet kömür örneği incelenmiş; öğütülebilirlik indeksi ve kül ergime değerleri ise 77 örnek üzerinde araştırılmıştır. Projede, hidrojeoloji çalışmaları kapsamında yaklaşık 345 km2 lik alan araştırılmıştır. Akifer özellik taşıyan farklı yaş ve kaya türlerinin bulunduğu bölgede; 22 lokasyonda toplam 5.313,10 metre derinliğinde pompaj kuyusu ve 24 lokasyonda toplam 5.101,10 metre derinliğinde gözlem kuyusu açılmıştır. Pompaj ve gözlem amaçlı açılan kuyulardan periyodik olarak yeraltısuyu seviye ölçüleri alınmış; boşalım olan noktalarda yerinde fizikokimyasal ölçümler gerçekleştirilmiş, su kimyası ve izotop analizi amaçlı 48 adet su örneği derlenmiştir. Su bilançosu çalışmaları bağlamında; sıcaklık, yağış ve buharlaşma verilerinin güvenilir bir biçimde ölçülmesi amacıyla 1300 metre yüksekliğindeki Kaş sırtı bölgesine bir adet meteoroloji istasyonu ile sürekli akıma sahip Aladağ Çayı üzerine bir adet akım gözlem istasyonu kurulmuştur. Aladağ Çayının kömür havzası girişinde, öncel yıllarda kurulmuş akım istasyonunda ve havza çıkışında, bu proje kapsamında kurulan akım istasyonunda gerçekleştirilmiş ölçümler; Aladağ Çayının kömürlü seviyelere etkisinin olmadığını göstermiş; böylelikle yeraltısularının sadece yüzey suları ile beslendiği sonucuna varılmıştır. Hidrojeoloji araştırmaları, II sahanın önemli bir yeraltısuyu varlığına sahip olduğunu açığa çıkartmıştır. Kapalı işletme yapılacak olan sahada, galerilere gelebilecek su miktarının 3.500.000 (±%10) m3 /yıl dolayında olacağı belirlenmiş; ayrıca Trona yayılım sınırları 3 içerisinde kalan kömürlerin üretilmesi sırasında, yeraltısuyu açısında önemli sorunlarla karşılaşılmasının da kaçınılmaz olduğu ortaya çıkartılmıştır. Pompaj kuyularında yapılan testlerde, düşüm konisinin oldukça derin ve dar olduğunun görülmesi, yeraltısuyu derenajı için fazla sayıda pompaj kuyusunun açılması gerekliliğini ortaya koymuş; drenajın öncelikli olarak fay hatları ve senklinal eksenlerinden başlatılması önerilmiştir. Elektrik Üretim Anonim Şirketi (EÜAŞ) ruhsat sahası içerisinde ve finansmanı EÜAŞ tarafından karşılanarak gerçekleştirilen bu projenin her aşamasındaki çalışmalar, Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü (MTA) ve Elektrik Üretim Anonim Şirketi (EÜAŞ) arasındaki işbirliği çerçevesinde yürütülmüştür