ÖZ

Orta Anadolu Kristalen Kompleksi, Neotetis yitim kuşağının kapanmasıyla Geç Kretase-Erken Paleosen 

dönemlerinde farklı tektonik olaylara bağlı gelişen kalkalkalen karakterden alkalen karaktere kadar 

değişen farklı bileşimde felsik ve mafik magmatizmanın oluşmasına neden olmuştur. Bu farklılıkların 

gerek metalik gerekse endüstriyel cevherleşmeler açısından önemli olduğu görülmüştür. Orta Anadolu 

Kristalen Kompleksine ait intrüzif kayalar granitik, siyenitik ve monzonitik bileşimli olup çok 

geniş alanlar kaplamaktadır. Bu farklı karakter ve magmatik bileşimdeki kayalar, birçok metalojenik 

kuşağın oluşumuna neden olmuş ve sokulum yaptıkları birimleri sıcak dokanakla keserek kontakt 

metasomatik (skarn) gelişimlere neden olmuştur. Bölgedeki intrüzif kayaların yerleşimi ve konumu 

birçok metalik maden (demir, bakır, kurşun, çinko, gümüş, altın gibi) yataklarının oluşumuna neden 

olmuştur. Ayrıca çalışma alanındaki intrüzyonların magma karakterine bağlı olarak nadir yer 

elementleri ve radyoaktif elementlerde zenginleşmeler söz konusudur. Bölgedeki mafik bileşimli 

gabroyik kayalar; ofiyolitik ve intrüzif kökenli olmak üzere iki grupa ayrılmıştır. Bölgede yer 

alan gabrolarda yer yer titan cevherleşmeleri açısından önem arz etmesinden hedef alanlar seçilerek 

incelenmiştir. Çalışma sırasında felsik intrüziflerden Üçkapılı graniti, Avanos İdişdağı siyeniti 

ve Kayseri Felahiye siyenitleri ele alınarak bu çalışmada incelenmiştir. Felsik intrüziflerden olan 

Üçkapılı graniti S tipi kalkalkalkelen karakterli magmadan türemiştir. Üçkapılı granitleri hem 

metaalümino hem de peralümino bileşimde olup, silikaca doygun alanına düşmesi bunların sığ kabuk 

etklileşimli kaynaklardan türemiş olabileceklerini göstermektedir. Üçkapılı granitlerinin Rb’a 

karşı Y+Nb tektonik ortam ayırtman diyagramında, Syn-Colg, VAG ve WPG in kesiştiği alanlarda 

yoğunlaştığı görülmüştür. Aynı zamanda bu ayırtmanı netleştirmek için Nb karşı Y ve Rb karşı Ta+Yb 

diyagramlarında örneklerin kısmende olsa Syn-Colg (çarpışma ile eş zamanlı) granit alanlarına 

düştüğü görülmüştür. Buna göre Üçkapılı granitleri çarpışma ile eşzamanlı kalkalkalen ve kabuk 

kökenli granitlerden oluştuğu söylenebilir. Granitlerdeki eser element dağılım ve oranlarını 

kullanarak cevherleşme potansiyeli görülmeye çalışılmıştır. Buna göre Nb karşın Nb/Ta ve Ta karşın 

Nb/Ta diyagramları çizilerek Nb/Ta değerleri 5 ppm den yüksek olması kabuksal etkileşimin egemen 

bir kaynaktan türemiş oldukları ve buna göre cevher içerme potansiyellerinin düşük olabileceğini de 

gösterebilir. Felahiye intrüziflerinin Rb’a karşı Y+Nb tektonik ortam ayırtman diyagramında, 

Granitlerin ve siyenitlerin Syn-Colg ve VAG ın kesiştiği alanlarda, Gabroların WPG alanında 

yoğunlaştğı görülmüştür. Aynı zamanda bu ayırtmanı netleştirmek için Nb karşı Y ve Rb karşı Ta+Yb 

diyagramlarında granit ve siyenitlerin kısmende olsa Syn-Colg (çarpışma ile eş zamanlı) ve VAG 

(volkanik yay granitleri), gabroların WPG (kıta içi granitler) alanlarına düştüğü görülmüştür. 

Felahiye inrtüziflerinin kökensel magma kaynağı genel olarak bakıldığında kuvars siyenitlerin  I  

ve  S  tipi,  nefelin  siyenitlerin  kabuk  etkileşimli  manto  kökenli

olabileceğini göstermektedir. TiO2/Yb karşı Nb/Yb değişim diyagramında doğrudan MORB kaynaklı bir 

magmadan türemedikleri daha çok felsik olan kabuksal ürünlerden kaynaklanmış olabileği alanlara 

düştüğü görülmüştür. Nefelin siyenitlerin yüksek Zr/Hf içeriğine sahip olduğu görülmüştür. Avanos 

siyenit örneklerinin metaalumina-peralümino bölgesinde yer aldığı gözlenmektedir. Avanos 

siyenitlerinin Rb’a karşı Y+Nb tektonik ortam ayırtman diyagramında, Syn-Colg, VAG ve WPG in 

kesiştiği alanlarda yoğunlaştığı görülmüştür. Siyenitlerin yüksek Rb ve Nd içeriğinde olması manto 

kökenli kabuk etkileşimli olduğunu göstermektedir. İmancı - Gülveren

– Ağaçlıdağ - Akçakent (GB-KD) boyunca manyetik belirti 40 km den daha büyük uzanıma sahiptir. 

Siyenit-gabro-granitoyid kayaçların oluşturduğu anomalilerdir. Bu manyetik belirti metamorfiklerin 

altında da aynı kayaçların devamının olduğunu düşündürmüştür. Karahabali – Yağmurlusarıuşağı – 

Kırşehir -Gümüşlükümbet’e kadar DB yönünde uzanım gösteren Kırşehir masifinin Palezoyik-Mezozoyik 

yaşlı kuvarsit, şist ve gnayslardan oluşan kayaçların etkisi olarak Yüksek genlikli gravite 

belirtisi gözükmektedir. Aksaray, Acıgöl arasında kalan gravite belirtisinin kaynağı olarak 

kuzeydoğuda yer alan Mamasun mafik magmatik karışığı (diyabaz, gabro) kayaçları ile güneybatıda yer 

alan Orta Anadolu granitoyidleri (granit, granodiyorit) düşünülmelidir. Çumra gravite anomalisinin 

boyutları 55x25 kilometredir, genliğinin yüksekliği ve yanal değişimi kısa aralıkta çok büyüktür. 

Bu anomalinin, gömülü mafik ve ultramafik kayaçların etkisinden olduğu ve olasılıkla ofiyolitik 

kümelenmeye ait kayaçlardan oluştuğu düşünülmüştür. Bouguer gravite haritası, Çumra’dan-Konya’ya 

uzanan keskin yüksek genlikli bir belirti vermiştir. Çumra bölgesindeki gravite anomalisinin yanal 

yöndeki değişim değeri yaklaşık 10 mgal/km olduğu belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler: Orta Anadolu, intrüzyon, metalojenez, Jeofizik yöntemler