ÖZET
Çalışma alanı; Erkenek (Malatya), Çelikhan-Gerger-Besni (Adıyaman) ve Hilvan
(Şanlıurfa) ilçeleri arasında kalan bölgeyi kapsayan, 1/100.000 ölçekli Şanlıurfa-M 40-41
paftalarında yer alır. İnceleme alanında, Güneydoğu Anadolu Otoktonuna ait kayalar ile Toros
Orojenik Kuşağına ait allokton konumlu birimler bulunur. Bu çalışma ile inceleme alanının
kuzeyinde bulunan Toros Kuşağına ait allokton kayalar ile GD Anadolu Otoktonunun
stratigrafik ve yapısal özelliklerinin araştırılıp, bölgenin jeodinamik evriminin ortaya
konulması amaçlanmıştır. Çalışmada bahse konu olan paftaların detaylı jeoloji haritalarının
çizimi yapılmış ve elde edilen veriler ışığında bölgede okyanusal ve kıtasal kabuğa ait kaya
türlerinin varlığı tespit edilerek, Toros Orojenik Kuşağı ile Arap levhasının günümüze değin
geçirdiği süreçler belirlenmiştir.
Haritalama alanında ayırtlanan kaya türleri otokton ve allokton olmak üzere iki
bölümde incelenmiştir. Arap levhasına ait kaya türleri genelde otokton konumlu olup GD
Anadolu Otoktonu kapsamında değerlendirilerek “temel kaya birimleri” ve “örtü birimleri”
olarak haritalanmış ve tanımlanmıştır. Temel kaya birimleri alttan üste doğru; Geç Kretase
yaşlı Karaboğaz formasyonu, Sayındere formasyonu ve Kastel formasyonundan oluşur. Örtü
birimleri; Geç Maastrihtiyen yaşlı Terbüzek ve Besni formasyonu, Geç Maastrihtiyen-
Paleosen yaşlı Germav formasyonu, Erken Eosen yaşlı Gercüş formasyonu, Erken-Orta Eosen
yaşlı Hoya formasyonu, Geç Eosen-Oligosen yaşlı Gaziantep formasyonu, Geç Oligosen-
Erken Miyosen yaşlı Fırat formasyonu, Erken-Orta Miyosen yaşlı Lice formasyonu, Geç
Miyosen yaşlı Şelmo grubu (Akpınar-Kahta formasyonu), Geç Miyosen-Pliyosen yaşlı
Karacadağ volkanitleri ve Pliyo-Kuvaterner yaşlı Adıyaman formasyonu ile temsil edilir.
Tüm temel kayaları açısal uyumsuz olarak örten bu otokton kayalar Toros Kuşağına ait
kayalar tarafından tektonik olarak üzerlenir. Toros Kuşağına ait allokton birimler; Alakırçay
napı, Bozatlı ofiyolitik karışığı, Kale ofiyolit napı, Kömürhan ofiyolitleri, Pütürge
metamorfitleri, Bodrum napı ve Maden grubu olarak ayırtlanmıştır.
Geç Triyas-Geç Kretase yaşlı Alakırçay napı, Koçali ve Karadut biriminden oluşur.
Koçali birimi alttan üste doğru; Geç Triyas yaşlı Tarsa formasyonu ve Konak formasyonu,
Erken Jura-Kretase yaşlı Çatdere formasyonu ile temsil edilir. Koçali birimiyle ilksel ilişkili
olduğu tespit edilen Karadut birimi ise Kretase yaşlı Gündoğdu formasyonu, Çifthisar
formasyonu ve Geç Kretase yaşlı Kıran formasyonu olmak üzere üçe ayrılarak incelenmiştir.
Geç Kretase yerleşim yaşlı Bozatlı ofiyolitik karışığı genelde serpantinit ve volkanit
bir hamur içinde değişik tür ve yaşta blok ve dilimlerden oluşur. Okyanusal kabuğa ait Geç
II
Kretase yaşlı Kale ofiyolit napı ile Geç Kretase yaşlı Kömürhan ofiyolitleri serpantinit ve
gabrolardan oluşur. Bu birimler Alakırçay napına ait Koçali-Karadut birimleri ve Bozatlı
ofiyolitik karışığı ile tektonik ilişkilidir. Bu ofiyolitik kayalar, Arap platformunun kuzey
kenarına Geç Kampaniyen-Erken Maastrihtiyen (Geç Kretase) döneminde yerleşmiştir.
Pre-Karbonifer yaşlı Pütürge metamorfitleri, biyotitşist, klorit biyotitşist, mikaşist,
kuvarsit ve seyrek mermerlerle temsil edilir. Geç Permiyen-Geç Kretase yaşlı Bodrum napı;
alttan üste doğru; Geç Permiyen yaşlı Çayderesi formasyonu, Erken Triyas yaşlı Alıçlı
formasyonu, Orta-Geç Triyas-Geç Kretase yaşlı Kayaköy formasyonu ve Geç Kretase yaşlı
Karaböğürtlen formasyonundan oluşur. Toros Orojenik kuşağına ait allokton konumlu
kayaların örtüsü niteliğindeki kayalar ise Erken Eosen yaşlı Susuzdere formasyonu,
Keklikuçuran formasyonu ve Pliyo-Kuvaterner yaşlı Ahmetçik formasyonu olarak haritalanmış
ve tanıtılmıştır.
Bodrum napı; Pütürge metamorfitleri, Koçali birimi, Kömürhan ofiyolitleri, Maden
karmaşığı ve GD Anadolu Otokton kayalarını tektonik olarak üzerler. Orta Eosen sırasındaki
yatay hareketlerin etkin olduğu bir dönemde Toros Kuşağına ait temel kayalar (Pütürge
metamorfitleri, Bodrum napı) üzerinde Maden karmaşığı çökelimini tamamlamış ve
Lütesiyen sonu yatay hareketler sonucu da bahse konu olan allokton kayalar tarafından
tektonik olarak üzerlenmiş, Miyosen hareketleri ile de Arap Otoktonu üzerine itilmiştir.
Toros Orojenik Kuşağına ait olan okyanusal kabuk ürünleri (Koçali-Karadut birimleri,
Kale ofiyolit napı ve Kömürhan ofiyolit napı) ile kıtasal kabuk (Pütürge metamorfitleri ve
Bodrum napı) ürünleri Geç Kretase yatay hareketleriyle yanyana gelmişlerdir. Tüm bu çökel
kayalar, geç Maastrihtiyen ve Kuvaterner zaman aralığında çökelmiş birimler tarafından
açısal uyumsuzlukla örtülür.
Arap plakası ile Anadolu plakalarının (en son kıta-kıta) çarpışması geç Serravaliyen
(Orta Miyosen sonu) meydana gelmiştir. Güneydoğu Anadolu Otoktonuna ait kayalar ile
Toros Orojenik Kuşağına ait allokton birimleri, Güneydoğu Anadolu Bindirmesi (Bitlis Kenet
Kuşağı) tarafından sınırlandırılmaktadır. İnceleme alanında yer alan en önemli tektonik
unsurlar; Güneydoğu Anadolu Bindirmesi (Bitlis Kenet Kuşağı), Doğu Anadolu Fayı, Sürgü
Fayı ve Adıyaman fay zonu olarak belirlenmiştir.