ÖZ
Afyon – Dinar, Denizli – Çivril, Eskişehir – Alpu, Kırklareli – Lüleburgaz, Konya – Çumra, Konya – Karapınar ve Tekirdağ – Çerkezköy’deki yedi kömür sahasından alınan toplam 421 numunenin hümik asitler verimleri belirlenerek sahaların potansiyelleri tespit edilmeye çalışılmıştır. Afyon – Dinar sahası yaklaşık % 51, Denizli – Çivril sahası % 50 ve Konya – Karapınar sahası % 47 metraj ağırlıklı ortalama toplam hümik asitler verimleri ile endüstriyel üretim hammaddesi olarak kullanılmaya uygun bulunmuştur. Konya – Çumra sahası ortalama % 37 verim ile ikinci dereceden bir uygunluk taşımaktadır. Eskişehir – Alpu sahası % 27, Kırklareli – Lüleburgaz sahası % 20 ve Tekirdağ – Çerkezköy sahası ise % 26 verimle endüstriyel üretim için elverişsiz bulunmuştur.
Eskişehir – Alpu kömürlerinde nikel içerikleri organik gübreler yönetmeliğinin sınır değerinin üzerinde bulunmuş, bunun dışında tüm sahalarda sınırlamaya tabi tüm elementlerin sınır değerin altında olduğu tespit edilmiştir. Sınırlamaya tabi olmayan, ancak belli bir seviyeyi aşmaması önerilen bor içerikleri açısından, Afyon – Dinar ve Konya – Çumra sahalarının uygun olduğu, Denizli – Çivril ve Konya – Karapınar sahalarının önerilenin biraz üstünde içeriklere sahip olduğu ve diğer sahaların uygun olmadığı görülmüştür.
Kömürlerden özütlenen hümik asit çözeltilerinin iz element analizleri sonuçlarına göre ise tüm sahaların gerek sınırlamaya tabi elementler açısından, gerekse bor içerikleri açısından hümik asit üretimi için uygun olacağı düşünülmektedir.
Toplam hümik asitler verimleri ile düzenleme ve önerilere tabi elementlerin içerikleri bakımından birlikte bir değerlendirme yapılacak olursa, Afyon – Dinar, Denizli – Çivril ve Konya – Karapınar sahaları kömürleri toprak düzenleyici olarak kullanılmaya ve endüstriyel hümik asit ürünleri üretimi için hammadde olarak kullanılmaya uygun görünmektedir.
Kömür kısa analizindeki parametrelerden kül içeriği ile kuru-külsüz bazdaki hümik asit verimi arasındaki ilişkiye bakılmış ancak anlamlı hiçbir korelasyon görülememiştir. Her ikisi de kuru külsüz bazda olmak üzere, hümik asit verimi ile uçucu madde arasında Afyon – Dinar, Denizli – Çivril, Konya – Çumra ve Konya – Karapınar sahalarında lineere yakın negatif bir korelasyon görülmektedir. Eskişehir – Alpu, Kırklareli – Lüleburgaz ve Tekirdağ – Çerkezköy sahalarında ise oldukça zayıf da olsa pozitif bir korelasyon söz konusudur. Sahaların bu şekilde, farklı davranış özellikleri bazında coğrafi olarak kümelenmesi, bölgesel jeolojik etmenlerin olabileceği izlenimini uyandırmaktadır.
Afyon – Dinar, Eskişehir – Alpu, Kırklareli – Lüleburgaz ve Tekirdağ – Çerkezköy sahalarında artan kömür derinliği ile birlikte hümik asit verimlerinin arttığı, Denizli – Çivril sahasında azaldığı, Konya – Çumra ve Konya – Karapınar sahalarında ise sondaj lokasyonuna bağlı olarak hem arttığı hem de azaldığı görülmüştür. Gözlemlenen korelasyona yol açan etmen olarak, asidik karakterli veya oksijen taşıyan sularla bazı damarlardaki kömürün yükseltgenmesi veya bazik karakterli sularla indirgenmesi öngörülse de bu hipotezi destekleyecek kesinlikte veri üretilememiştir.
Yeni üretilmiş Çorum – Osmancık kömürünün, değişik koşullarda kontrollü oksidasyonunun hümik asit verimi üzerine etkisi incelenmiş, 6 aylık bir sürede % 50’yi ve 10 aylık bir sürede ise % 100’ü geçen bir hümik asit verimi artışı gözlenmiştir.