ÖZ
Çalışma alanının içerisinde yer aldığı Pontid kuşağında yapılan çalışmalar
neticesinde Pontidler ile Kafkaslar arasında stratigrafik bir ilişkinin varlığını düşünen
araştırmacılar Pontidleri batıda Rodoplardan başlatarak Karadenizin güneyinden doğuya
doğru uzatmakta Transkafkasya'nın Somket-Ağdam (Somkito-Karabağ, Somket-Kafan veya
Lok-Ağdam) kuşağı ile birleştirmektedirler (Oswald, 1912, Arni, 1939, Adamia ve diğ.,
1977, 1981 ve 1995, Şengör ve Yımaz, 1981, 1983; Bergougnan, 1987, Yılmaz, 1989,
Akdeniz ve diğ., 1994). Şengör ve Yılmaz (1983) tarafından Hazar Denizi doğusundan
"Turan Platformu'na" kadar uzatılan "Rodop-Pontid parçası" Transkafkasya'daki "Artvin-
Karabağ zonu" (Khain, 1975) ile deneştirilir. Adamia ve diğ. 1995, ise kuşağı, kuzeyde
"Artvin-Bolnisi" ve güneyde, “Bayburt-Karabağ” ünitelerine ayırmaktadır. Akdeniz ve
Hasanov (2010) Pontidleri karadeniz kıyı çizgisinden güneye doğru üç ana fasiyes kuşağına
ayırarak incelemişlerdir. Bunlardan; dış (kuzey) kuşak; yay volkanizmasına ilişkin volkanik,
volkano-tortul ve intrüzif kayalardan oluştuğunu Orta kuşak; sığ kıyı-platform
karbonatlarından oluştuğunu ve güney kuşağın havza kenarı-havza ortamlarını temsil eden
çökel fasiyeslerden oluştuğunu belirtmektedirler. Konak ve diğ., (2001) tarafından
Pontidlerde yaklaşık KD-GB doğrultulu yapısal hatlarla sınırlanan ve bir kısmında Üst
Paleosen'e kadar süreklilik izlenebilen Jura-Kretase yaşlı çeşitli birliklerin varlığını ortaya
konulmuştur. Farklı litostratigrafik özellikler sunan bu birlikler, aralarındaki ortak yönler
dikkate alınarak kuzeyden güneye doğru Hopa-Borçka Zonu, Artvin-Yusufeli Zonu, Olur-
Tortum Zonu ve Erzurum-Kars Ofiyolit Zonu olmak üzere gruplandırılmıştır.
Çalışma alanı ve yakın çevresinde yüzeyleyen birimler farklı litofasiyes özelliklerine
göre birçok araştırmacı tarafından tektonik ünitelere ayrılarak incelenmiştir. Özsayar
(1981)’e göre “kuzey zon”, Yılmaz (1989)’a göre Adjara-Trialetian zonu, Konak ve diğ.,(
2001)’e göre Hopa-Borçka zonunda yer alan çalışma alanı, Akdeniz ve diğ. (1994)’e göre
Pontid Otoktonu’nda yer almaktadır. Yapılan çalışmalar neticesinde çalışma alanının tek bir
stratigrafik istifden ziyade birbirinden tektonik hatlarla ayrılabilen ve farklı litolojik
özelliklere sahip iki tektonik istifden oluştuğu belirlenmiştir.
Yaklaşık kuzeydoğu-güneybatı gidişli bir bindirme düzlemi ile birbirinden
ayrılabilen bu tektonik istifler güneyden kuzeye doğru Taşköprü Tektonik Dilimi ve Maçka
Tektonik Dilimi şeklinde adlandırılmıştır. Taşköprü Tektonik Dilimi ilk defa bu çalışma ile
tanımlanmış olup, adını çok yaygın olarak gözlendiği Gümüşhane ili, Yağmurdere ilçesi,
Taşköprü yaylasından almıştır. Taşköprü Tektonik Diliminde volkanizma Maçka Tektonik
vi
Dilimine göre göreceli olarak daha az gözlenmekte ve sedimanter kayaçlar yoğunluk
kazanmaktadır. Üst Kretase öncesi litolojiler her iki tektonik dilimde de aynı olmasına
rağmen Üst Kretase volkanizmasıyla birlikte her iki tektonik dilimi oluşturan birimlerde
farklılıklar belirgin olarak ortaya çıkmaktadır Her iki dilimin tabanı Üst Kretase yay
volkanitlerinin başlangıcına kadar aynıdır. Volkanik aktivitenin başlamasıyla birlikte yoğun
bazik ve/veya ortaç volkanitler, piroklastları ile bunlara eşlik eden sedimanter kayalar
çökelmişlerdir. Bu bazik-ortaç volkanitler ve eş yaşlı olan kırıntılı kayalar, tüm Doğu
Pontidlerde ‘’birinci bazik evre’’ (alt bazik) olarak bilinmektedir (Çatak fm). Birinci bazik
evrenin sona ermesiyle birlikte Maçka Tektonik Diliminde ‘’birinci asidik evre’’ (alt asidik)
etkisini göstermeye başlamıştır. Dasit, riyolit, riyo-dasit bileşimli lavlar ve bunların
piroklastları ile bunlara eşlik eden kırıntılı kayalar oluşmaya başlamıştır. Kızılkaya
formasyonu olarak haritalanan bu birim Doğu Karadeniz Bölgesinde maden yatakları
açısından çok önemli bir yer tutmakta ve önceki çalışmalarda “cevherli dasit” olarak
adlandırılmaktadır. Kızılkaya formasyonunun oluşum aralığında Taşköprü Tektonik
Diliminde alt bazikler ve kırıntılı kayalar oluşumuna devam etmiştir. (Yağmurdere
formasyonu).
Maçka Tektonik Diliminde Kızılkaya formasyonunun üzerinde‘’ikinci bazik evre’’
(üst bazik) olarak bilinen, genellikle yastık yapılı, bazik-ortaç lavlarla temsil edilen
Çağlayan formasyonu yer almaktadır. Bu zaman aralığında Taşköprü Tektonik Diliminde
yoğun olarak kırıntılı kayalardan oluşan ve yer yer bazik- ortaç kayalarla temsil edilen
sedimanter bir istif oluşumuna devam etmiştir (Yağmurdere formasyonu). Doğu Pontid
mağmatik yayının son volkanizma ürünleri ise ‘’ikinci asidik evre’’ ürünleri olarak bilinen
her iki tektonik dilimde de yer alan dasit, riyolit, riyo-dasitler ve bunların piroklastlarından
oluşmaktadır. Maçka Tektonik Diliminde ve Taşköprü Tektonik Diliminde mevcut olan bu
iki birim birbirleriyle korole edilebilirler. Maçka Tektonik Diliminin en üst kesimini krembej
renkli kireçtaşı, kiltaşı, kumtaşı ve marnlardan oluşan, Kampaniyen-Maastrihtiyen yaşlı
Kireçhane formasyonu oluşturmaktadır. Taşköprü Tektonik Diliminde Kireçhane
formasyonunun karşılığı bulunmamaktadır. Kaçkar batolitinin yükselimine bağlı olarak,
çalışma alanının güney ve kuzey kesiminden bir başka deyişle Kaçkar batolitini oluşturan
granitoyidlerin kuzeyinde ve güneyinde iki farklı Tersiyer havzasının varlığından söz
edilebilir. Kuzeyde yer alan Maçka Tektonik Dilimi üzerinde gözlenen Tersiyer birimleri
Kampaniyen-Maastrihtiyen yaşlı Kireçhane formasyonu üzerine uyumsuz olarak gelirken,
Güneyde ise asidik volkaniklerle temsil edilen Ziyaretdere formasyonu (Taşköprü Tektonik
Diliminde) üzerine uyumsuz olarak gelmektedir. Maçka Tektonik Dilimi üzerinde yer alan
vii
Tersiyer birimlerinden kırıntılı düzeyler Üçkaya üyesi, volkanitler ve volkaniklastiklerden
oluşan litolojiler ise Melyat formasyonu olarak haritalanmıştır. Güneyde yer alan ve
Taşköprü Tektonik Dilimi üzerine uyumsuz olarak gelen Tersiyer birimleri ise Yedigöze
formasyonu ve Çoruh formasyonu olarak haritalanmıştır. Her iki tektonik dilimi uyumsuz
olarak örten Miyosen çökelleri Pazar formasyonu olarak tanımlanmıştır.