Asidik Magmatizmaya Bağlı Maden Yataklarının Araştırılması projesi
kapsamında Orta Anadolu Bölgesinde aynı zaman ve mekanda oluşmuş
magmatik kayaçlar belirli magmatik seriler altında gruplandırılmış ve asidik
magmatizma ile ilişkili maden yataklarının bölgesel oluşum modelleri ortaya
çıkarılmıştır.
Bölgedeki magmatik seriler gence doğru: Kretase yaşlı Meta-granitoyid,
Lökogranit, Gabro-bazalt, Gabro-monzonit, Siyenit-Fonolit, Granit-granodiyorit
ve Tersiyer yaşlı intrüzif ve volkanik kayaçlardır. Lökogranit hariç diğer bütün
serilerin gabro, bazalt gibi bazik fazları vardır. Genel olarak her magmatik
serinin önce bazik sonra asidik fazları oluşmuştur. Sadece ilk magmatik seri
bölgesel metamorfizmadan etkilenmiştir.
Meta-granitoyid’den Siyenit-fonalit’e kadar olan ilk beş adet magmatik
seri Akçakent (Kırşehir) ve Akmezar (Aksaray) merkezleri etrafında, en genç
seriler merkezlerde olmak üzere bölgesel magmatik zonlaşmalar yaptıkları
gözlenmiştir. Bilhassa bazik fazların riftleşme havzalarındaki yapılara uygun
halde bulunması ve magmatizma trendinin alkali yönde gelişmesinden dolayı bu
magmatik serilerin manto yükselimlerinin etkileri sonucunda oluştuklarını ortaya
koymaktadır. Kıta-içi magmatizmanın gelişimi ile birlikte magmatik kayaçların
konumlarındaki gözlenen farklılıklar da Kretase boyunca Orta Anadolu’nun bir
blok halinde yükselen manto üzerinde batıya doğru yaklaşık 40 km hareket
ettiğini ve saatin tersi yönünde 200 döndüğünü göstermektedir.
Akçakent ve Akmezar manto merkezlerinden itibaren, üçlü rift kolları
boyunca florit madenleri görülmektedir. Bu bölge ayrıca kıta-içi magmatizma
koşullarında oluşmuş uranyum-toryum gibi radyoaktif elementlerle nadir toprak
elementi cevherleşmelerine uygundur. Manto merkezlerinin dış kısımlarında ise
kıta kabuğunun kısmi ergimesi ile oluşmuş kuvars ve feldspatça zengin maden
yatak ve zuhurları bulunmaktadır. Kırşehir yakınlarındaki Au cevherleşmeleri de
kıta kabuğunun kısmi ergimesi ile oluşmuş segregasyon kuvarsları ve silisli
zonlarla ilişkilidir.
Çalışma alanının doğusunda Hekimhan-Hasançelebi bazik-alkali
magmatizması ve kompleks demir-florit cevherleşmeleri de bir manto sokulumu
sonucunda meydana gelmiştir. Ancak bu sokulum diğerleri gibi kıta kabuğu
içinde değil de bir okyanus kabuğu içinde gelişmiştir. Hekimhan civarı demir
oksit-bakır-altın tipi maden yatakları aramaları için uygun bir bölgedir.
Üst Kretase yaşlı Granit-granodiyorit serisi magmatik kayaçları
kompozisyonları, magmatik trendleri, konumları ve cevherleşmeleri açısından
diğer Kretase yaşlı magmatik serilerden oldukça farklıdır. Diğer serilerin aksine
Granit-granodiyorit serisi kayaçları içinde serbest kuvars oranı çoktur. Magmatik
trendleri alkali değil kalk-alkali yönündedir. Genellikle bölgenin dış kısımlarında,
rijid Orta Anadolu Bloğuna sonradan eklenmiş durumdadır. Bölgede bulunan
demir, bakır, kurşun-çinko, molibden, wolfram gibi cevherleşmeler Granitgranodiyorit
serisi magmatik kayaçları ile yakından ilişkilidir.
Granit-granodiyorit serisi magmatik kayaçlar ve ilgili cevherleşmeler iki
ayrı bölgede, birbirinin devamı gibi görülen kesikli seğmentler halinde
bulunmaktadır. Bu tür seğmentli yapılar (ada)-yayı magmatizmasının tipik
özelliklerindendir Bölgenin kuzeybatısında, Kesikköprü, Behrekdağı, Keskin ve
Balışeyh’ten geçen KB yönlü birbirine paralel seğmentlerdeki magmatizma
ii
içinde K-Na oranı KD yönünde (derine doğru?) gittikçe artmakta, buna paralel
olarak da cevherleşmede Fe, Cu-Pb-Zn, Mo-W yönünde bir değişim
izlenmektedir.
Bölgenin güneydoğusunda ise KD yönlü, birbirine paralel, kesikli yapıdaki
daha büyük yay segmentleri Bolkardağı, Karamadazı, Yozgat güneyi,
Akdağmadeni, Divriği ve İliç üzerinden geçmekte ve Fe, Cu-Pb-Zn, Mo, Mn, Au
içeren skarn, damar, porfiri tip cevherleri içermektedir. Belirlenen yay
segmentleri üzerinde magmatizma ve cevherleşmelerdeki zonlaşmalar göz
önüne alınarak metalik ve değerli elementlerin aranması çalışmalarına devam
edilmelidir.
Genellikle volkanik ve subvolkanik kayaçlar halinde görülen Eosen yaşlı
magmatik kayaçlar rijid Orta Anadolu bloğunun hem kuzeyinde ve hem de
güneyinde görülmektedir. Miyosen yaşlı Kapadokya Bölgesi volkanik kayaçları,
güneydeki Eosen yaşlı volkanik kayaçlar gibi, bölgedeki Üst Kretase yaşlı yay
segmentlerine paralel olarak, NE yönünde gelişmiştir. Kapadokya bölgesinde
bazaltik curuf konileri, yay segmentlerine dik olarak, NW yönlü transtansiyonel
hatlar boyunca dizilmiştir. Derin kaynaklı bu tip transtansiyonel hatların
bölgedeki magmatizma ve cevherleşmeyi kontrol eden en büyük yapılar
olduğuna ve bu hatlar üzerinde, muhtemelen tüfler altında gömülü maden
yataklarının bulunabileceğine inanılmaktadır.