MTA Genel Müdürlüğü Enerji Hammadde Etüt ve Arama Dairesi tarafından yürütülen “Kuşak
Projeleri” çerçevesinde bu çalışma gerçekleştirilmiştir. Bursa-Eskişehir-Konya hattında yüzeyleyen
Neojen yaşlı çökellerin kompilasyonunu ve bütünleştirilmesini amaçlayan çalışmalara 2002 yılında
başlanmıştır. İlk yılda Bursa’dan yürütülen arazi çalışmalarına, 2003 yılında Eskişehir’den, 2004
yılında Sivrihisar’dan ve 2005 yılında Akşehir’den devam edilmiştir. Projenin 2006 yılı için
programlanan son bölümü gerçekleştirilememiştir (Şekil 1).
Raporun bu bölümünde Güney Marmara Bölgesi olarak adlandırılan alanda Bursa H 20, 21,
22, 23 ve Kütahya İ 20, 21, 22, 23 (1/100.000 ölçekli) paftaları kullanılmıştır. Bölgesel ölçekte
yapılan araştırma ve incelemeler sonucu Neojen çökelleri 1/100.000 ölçekli olarak bütünleştirilmiş ve
harita (MTA Arşiv No: 44730) rapor ekinde sunulmuştur. Ayrıca, Kuzeybatı Anadolu Biga
Yarımadası Ekonomi ve Çevre Jeolojisi MTA - İTÜ Ortak Projesi kapsamında yürütülen çalışmalarda
elde edilen ön bilgilere de, bütünlük sağlaması amacıyla rapor içerisinde yer verilmiştir. Kuzeybatı
Anadolu ve Güney Marmara Bölgesi içinde kalan kömür arama çalışmaları, elde edilen sonuçlar ve
bundan sonra yapılacak çalışmalara ışık tutabilecek öneriler sunulmuştur.
Kuzeybatı Anadolu Bölgesi ve Güney Marmara Bölgesi, kömürleşme açısından ülkemizin
önemli bölgelerini oluşturmaktadır. Bölgedeki kömürlü Miyosen yaşlı çökeller tabandan tavana kadar
birbirleriyle yanal ve dikey geçişlidirler. Bu nedenle (m) olarak adlandırılan Miyosen çökelleri, havza
düzeyinde özellikle kömür işletmelerinin yoğun olduğu bölgelerdeki sondaj verileri ile işletmelerden
elde edilen veriler yardımıyla (m1), (m2), ve (m3) olarak rapor içerisinde değerlendirilmiştir.
Neojen havzalarında Erken-Geç Miyosen’de kömürleşme süreçleri tamamlanmıştır. Kömür
havzaları aynı yaşlarda olmalarına rağmen havzalarda kömür çökelimi birbirlerinden bağımsız
gelişmiştir. Pliyosen’de göller kırıntılıların egemen olduğu çökeller ile dolduğundan ve kömür
çökelimi için uygun koşullar kaybolmuş sonuçta ekonomik kömür oluşumu gerçekleşmemiştir.
Linyit çökelimine uygun sekans içerisinde bölgesel ölçekte yapılan korelasyonlarda; linyit,
tabanında kiltaşı ve tavanında marn ile belirginleşmektedir. Bu nedenle Batı Anadolu'da olduğu gibi
inceleme alanında da yeni linyit yataklarının bulunması olasılığı (m) serisi için büyük önem
taşımaktadır. Erken-Orta Miyosen boyunca genellikle sıcak ve nemli iklim koşulları altında
gerçekleşen bir peneplenleşme dönemi yaşanmıştır. Bu peneplenleşme döneminin akarsu-göl ortamı
çökelleri özellikle aşınmanın sınırlı olduğu alanlarda korunmuş kömürler içermektedir.
Orta Miyosen sonu - erken Geç Miyosen'de neotektonizmanın başlamasıyla tüm Anadolu’da
olduğu gibi Marmara bölgesinde de büyük morfolojik değişim gerçekleşmiştir ve neotektonizma ile
birlikte bölge K-G yönünde sıkışarak yükselmeye ve peneplen morfolojisi deforme olmaya
başlamıştır. Bölgedeki ilk deformasyonlar geniş boyutlu ondülasyonlar şeklinde gerçekleşmiştir. Bu
rölyef değişiminin sonucu neotektonik dönemin ilk çökelleri depolanmaya başlamıştır. Deformasyona
bağlı olarak gelişen senklinaller kömürleşmeye uygun yeni çökelim alanları oluşturmuştur.
Deformasyonlar daha çok kıvrımlar şeklinde meydana gelmiş olup, havzaların gelişiminde
faylanmalar etkili olmuştur.
Geç Miyosen sonuna doğru bölgede başlayan tektonik kontrollu alanların oluşumu yer yer
erken Pliyosen’de de devam etmiş ve bu alanlardaki akarsu-göl ortamları kömür çökelimine uygun
yeni havzalar oluşturmuştur. Ancak, bu havzalarda oluşan kömürlerin potansiyelleri akarsu rejiminin
etkisi nedeniyle göreceli olarak düşüktür. Bölgede yapılan korelasyonlar, Orta Miyosen öncesi, yani
neotektonizma başlamadan önce oluşan kömürlerin ekonomik boyutta ve göreceli olarak yüksek
kaliteli olduğunu göstermiştir.
Kuzeybatı Anadolu Bölgesindeki kömürler, oluşum esnasında ve oluşum sonrası evrelerde
yoğun tektonizma nedeniyle ilksel özelliklerini kaybetmişlerdir. Bölgede kömürleşme eş zamanlı
başlamış ancak tektonizma her havzada aynı koşullarda gelişmediğinden yataklar farklı yapılar
kazanmıştır. Söz konusu tektonizmanın etkisi Güney Marmara Bölgesindeki kömürlerde göreceli
olarak daha azdır.
Farklı süreçler nedeniyle kömürleşmenin gerçekleştiği göl-bataklık ortamlarında farklı
fasiyesler gelişmiş ve kömür damarları karmaşık bir yapı kazanmıştır. Güney Marmara Bölgesinde
kömür oluşumunun bilindiği alanlara komşu bölgelerde, benzer litolojik sekanslar yer aldığından bu
dar bölgelerde sondajlı aramalar yapılabilir. Kömürleşmenin yüzeyde izlenmediği alanlarda ise istikşaf
amaçlı sondajlar ile özellikle gömülü (m) serisi aranmalıdır. Büyük yataklar söz konusu olmasa bile
yüzeyde izleyemediğimiz fayların kontrolundaki çanaklarda kömürleşmeye rastlamak olasıdır.