Heyelanlar ülkemizin birçok bölgesi için önemli bir doğal afet ve mühendislik jeolojisi
problemidir. Ülkemiz, jeolojik yapısına, iklim özelliklerine ve tektonik faaliyetlere bağlı
olarak her zaman doğal afetlere ev sahipliği yapmaktadır. Ülkemizde meydana gelen
heyelanlar genelde yerel olup, yavaĢ geliĢme gösterdiğinden can kaybından çok
daha fazla ekonomik kayıplara yol açmaktadır. Doğal afet kapsamında yer alan
heyelanların neden olduğu zararların en aza indirilememesindeki en önemli neden,
jeoloji mühendisliği disiplinin ortaya çıkıĢının gerekçesi de olan en temel ilkeye
uyulmamasıdır. Bu ilke ön etütlerin yeterli detayda ve doğrulukta yapılarak doğayla
girilecek büyük mücadelelerden kaçınılması, aksi durumlarda ise maddi ve manevi
bedelin ortaya konulmasıdır.
Ege Bölge Müdürlüğü yerleĢkesinde meydana gelen kütle hareketleri ile yerleĢkede
bulunan bazı yapılarda meydana gelen hasarların sebeplerinin araĢtırılması ve
bunlara karĢı gerekli önlemlerin alınması için önerilerde bulunulması bu raporun
içeriğini oluĢturmaktadır.
Bu amaç doğrultusunda, öncelikle yerleĢkenin mevcut 1/1000 ölçekli detay jeoloji
haritası revize edilmiĢtir. Ġnceleme alanının tabanında Üst Kretase yaĢlı Anadağ
kireçtaĢı yer almakta, Anadağ kireçtaĢının üzerine uyumsuz olarak Orta-Üst Miyosen
yaĢlı ViĢneli formasyonu ve Orta Miyosen – Alt Pliyosen yaĢlı Yamanlar volkaniti
gelmektedir. Bunların üzerine uyumsuz olarak Kuvaterner yaĢlı Alüvyon yelpazesi ile
yamaç molozları gelmektedir.
Ġnceleme alanındaki birimlerin düĢey ve yatay dağılımlarını belirlemek, yeraltı suyu
gözlemleri yapmak, yerinde deneyler ve örselenmemiĢ örnekler almak için toplam
derinliği 375 m olan 9 adet jeoteknik amaçlı sondaj yapılmıĢtır.
ÇalıĢma kapsamında gerçekleĢtirilen jeofizik etütlerle, yüzeyde gözlenemeyen
tektonik yapı, litolojik değiĢimler ve olası kayma yüzeyinin belirlenebilmesine yönelik
bir yaklaĢımda bulunabilmek amacıyla 41 adet DüĢey Elektrik Sondajı (DES) ve
toplam 2162 m yer radarı (GPR) uygulaması gerçekleĢtirilmiĢtir. Bunlara ilave olarak
zeminin dinamik parametrelerini ve tektonik yapıyı ortaya koymak amacıyla 5 hat
2
boyunca gerçekleĢtirilen sismik kırılma çalıĢmasında ise 321 m P dalgası hızı, 219 m
S dalgası hızı ölçümü yapılmıĢtır.
Ġnceleme alanında duraysızlığa neden olan baĢlıca üç tür kütle hareketi gözlenmiĢtir.
Birincisini; 1995 ve 1999‟da meydana gelen heyelanlar ile yerleĢke alanının tamamını
etkileyip Dostlar sitesi ve Bornova mezarlığını içine alan fosil heyelan, ikincisini çok
yavaĢ hareket eden, lojmanların batısında gözlenen krip, üçüncü türünü ise düĢey
yönde deformasyonların yüksek olduğu çökmeler oluĢturmaktadır.
ÇalıĢma kapsamında gerçekleĢtirilen jeoteknik sondajlarda yeraltı suyu seviyesi
(YASS) ölçümleri de gerçekleĢtirilmiĢ olup, YASS derinliğinin 3.61-22.90 m arasında
değiĢtiği tespit edilmiĢtir. Sağlıklı olmamakla beraber oluĢturulan yeraltı suyu akım
ağlarından, yeraltı suyu akımı KD‟ dan GB‟ ya doğrudur. Yer altı suyu ölçümlerinin
yapılmasının dıĢında, zamanla yerleĢke alanı içinde hareket olup olmadığını
gözlemlemek amacıyla jeoteknik sondajlara kuyu tabanına kadar delikli ve 40 mm iç
çaplı PVC borular indirilmiĢtir.
Ġnceleme alanında yer alan birimlerden 10x10x3 cm ebadındaki kesici kalıplar
yardımıyla, sondajlarda ise ince cidarlı (shelby) tüplerle örselenmemiĢ örnekler
alınarak, bu örnekler üzerinde laboratuvar testleri gerçekleĢtirilmiĢtir. Bu testlerle
zemin grubu birimlere ait indeks parametreleri ile duraylılık analizlerinde kullanılacak
olan makaslama dayanım parametreleri belirlenmiĢtir. Buna göre kiltaĢı – kumtaĢı
üyesinin (ViĢneli formasyonu) birim hacim ağırlığı 19.52 kN/m3, Ġçsel sürtünme açısı
27.26°, kohezyonu 10.81 kPa; alüvyon yelpazesinin birim hacim ağırlığı 16.75 kN/m3,
Ġçsel sürtünme açısı 29.27°, kohezyonu 6,48 kPa olarak tespit edilmiĢtir.
Ġzmir-Manisa yolu civarında ViĢneli formasyonu (kumtaĢı kiltaĢı üyesi) içerisinde
geliĢmiĢ bazı heyelanların geriye dönük analizleri yapılmıĢtır. Laboratuvarlardan elde
edilen dayanım parametreleri sonuçları ile geriye dönük analiz sonuçları
karĢılaĢtırılmıĢ, geliĢen heyelanların; kayma anında, kayma yüzeylerinin makaslama
dayanımlarının artık makaslama dayanımı parametreleriyle temsil edildiği
saptanmıĢtır. Bu nedenle duraylılık analizlerinde laboratuvar deneyleri sonucu elde
edilen artık makaslama dayanımı parametreleri kullanılmıĢtır.
3
Yerleşkeyi oluşturan jeolojik yapıyı temsil edecek 4 adet jeoloji kesiti hazırlanmış, bu
kesitler üzerinde duraylılık analizleri gerçekleştirilmiş. Lojmanlar bölgesi civarını
temsil eden 1-1’ kesitinde en düşük güvenlik katsayısının F=1.313 olduğu tespit
edilmiştir.
Bölge Müdürlüğü yerleşke alanında gerçekleştirilen çalışmalar sırasında yardımlarını
esirgemeyen başta Bölge eski Müdürü Sinan ASLAN, Müdür Yardımcısı Ufuk
ÇALIKOĞLU, Jeoloji Baş Mühendisi Ali BAYKUL, Makine İkmal Baş Mühendisi
Cahit ÖNAL, Sondaj Kamp Şefi Ali DEMİRCAN, Sondaj Kamp Şefi Yrd. Ali
ALTINOLUK olmak üzere ismini belirtmediğimiz diğer personele teşekkürü bir borç
biliriz.
Projenin hazırlıkları sırasında her türlü önerilerde bulunan, tüm çalışmalar sırasında
ise katkılarını esirgemeyen Proje Danışmanı İstanbul Teknik Üniversitesi Maden
Mühendisliği Bölümü Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Enver Vural YAVUZ’a ayrıca
teşekkür ederiz.