Hasandağı stratovolkanı Orta Anadolu’nun en yüksek ikinci stratovolkanıdır.

Jeolojik zaman içerisinde Hasandağı ve çevresinde taş devrinden günümüze kadar

çeşitli medeniyetler yaşamını sürdürmüştür. Orta Anadolu’da yer alan bu medeniyetler

ve çevrelerinde meydana gelmiş olan jeolojik olaylar ile etkileşimleri her zaman merak

uyandıran bir çalışma konusu olmuştur. Jeolojik süreç içerisinde gelişen sel, heyelan,

deprem gibi doğa olaylarının yanı sıra volkanizma da Anadolu’nun başka bölgelerinde

olduğu gibi Orta Anadolu’da da etkisini göstermiştir. Taş devrinden bu yana kullanılan

ve volkanik kayaçlardan yapılan aletler, çizilen duvar resimleri ve büyük volkanik

olaylardan etkilenen toplumsal göçler bu etkileşimin örnekleri arasındadır. Bu

etkileşimin zaman içerisinde ki gelişimi hakkında bilgi sahibi olabilmek için

volkanizmanın evrelerinin ortaya çıkarılması ve ürünlerinin ayırtlanıp tanımlanması

önem taşımaktadır. Gerçekleştirilen bu çalışma ile Hasandağı stratovolkanın evreleri

ortaya konmuş ve ürünleri tanımlanmıştır. Jeokimyasal analizler ile farklı evrelere ait

ürünlerin özellikleri belirlenmiştir.

Hasandağı volkanizması Erken Pleyistosen’de başlayan etkinlik ile ilk evre

ürünlerini oluşturmuş ve volkanın gelişimi günümüze kadar sürmüştür. Orta ve Geç

Pleyistosen ise büyük piroklastik kayaçların meydana geldiği patlamalar ile

karakteristiktir. Geç Pleyistosen - Holosen zaman diliminde ise volkanik etkinlik asidik

(pomza geri düşmeler), bazaltik (cürüf konileri ve lav akıntıları) ve ortaç (blok ve kül

akıntıları) kayaçlarla temsil edilir. 1. ve 2. evrede meydana gelen bazik volkanizma

kalkalkali karakter sunarken son evrede meydana gelen bazik volkanizma alkalen

karakterdedir. Pleyistosen zaman diliminde yoğun bir şekilde etkin olan volkanizma

explosif, extruzif ve efüsif volkanik kayaçların oluşumuna neden olmuştur. Hasandağı

volkanının en fazla yayılım gösteren ürünlerinin başında piroklastik kayaçlar

gelmektedir. Volkanın çevresinde ve eteklerinde bu piroklastik kayaçlar

görülebilmektedir. Bu kayaçlar; litik içerikleri, pomza yapı ve mineralojileri,

jeokimyasal özellikleri, volkanik cam kimyaları, jeokronolojik veriler, yayılımları ve

volkanostratigrafik ilişkileri göz önünde bulundurularak Kitreli Piroklastitleri,

Hasandağı riyodasitik ignimbiritleri ve Hasandağı riyolitik ignimbiriti olarak

tanımlanmıştır. Bu piroklastik kayaçlardan Hasandağı İgnimbiritleri; riyolitik ve

riyodasitik ignimbirit olmak üzere iki farklı kimyasal bileşimdedir. Hasandağı

ignimbiritleri volkanın batısında ve güneyinde yayılım gösterir. Hasandağı doğusunda

yer alan pomza geri düşme ürünleri, yayılım çökelleri ve pomza akıntıları Kitreli

Piroklastitleri olarak tanımlanmış ve ayrılmıştır. Küçük Hasandağı ve Keçiboyduran

arasında kalan bölge (Belbeshanı) bu piroklastik kayaçların olası kaynak bölgesi olarak

önerilmektedir. Özellikle Hasandağı’nın yamaçlarında gözlenen diğer bir piroklastik

kayaç ise blok ve kül akıntılarıdır. Blok ve kül akınıtları iki farklı evrede meydana

gelmiştir. Volkanın kuzey ve güney bölgelerinde yer alan blok ve kül akıntıları ile

volkanın batı yamaçlarında yer alan blok ve kül akıntıları volkanostratigrafik konumları

göz önünde bulundurularak birbirinden ayrılmaktadır. Hasandağı’nın kuzey ve

kuzeydoğusunda yayılım gösteren piroklastik kayaçlar Helvadere-Ihlara Debri Avalanjı

olarak tanımlanmış ve haritalanmıştır. Debri Avalanj çökelleri içerisinde maar çökelleri,

pomza akıntısı, blok ve kül akıntısı çökelleri gibi birçok farklı birim bulunmaktadır.

Debri Avalanj çökelleri volkanın kuzey doğusunda tipik olarak sundukları engebeli

topografya ile karakteristiktirler. Çökeller, Helvadere ve Güzelyurt kasabaları arasında

yüzleklerini sunarlar. Küçük Hasandağının doğusunda yer alan eski bir volkanın

x

parçalanarak bu debri avalanj çökellerini oluşturduğunu, çöken alanın ise son evre lavlar

tarafından doldurulduğu düşünülmektedir.

Hasandağı ve çevresinde yer alan ürünler bu çalışma kapsamında detaylı olarak

tanımlanmış ve haritalanmıştır. Tüm bu yapılan çalışmalar ile birlikte volkanizmanın

Pleyistosen zaman diliminden günümüze kadar etkin olduğunu, günümüzde ise

Hasandağının uyumakta olan bir volkan olduğunu ortaya koymaktadır. Volkan

civarında gözlenen gaz çıkışları, volkan zirvesinde bulunan fümerol aktiviteleri, aktif

tektonik zonlara olan yakınlığı ve volkanizmanın Holosen zaman diliminde etkinliğini

göstermiş olması, Hasandağı volkanın uykuda olduğunu, ilerleyen zaman dilimlerinde

yeniden aktivitesini gösterebilecek bir volkan olduğunu göstermektedir. Bu nedenle,

Hasandağı volkanı uygun volkan izleme yöntemleri izlenmesi ve ilerde olabilecek

potansiyel volkanik tehlikelere karşın hazırlıklı olunması gerekmektedir.