1. ÖZ

MTA Genel Müdürlüğü Enerji Hammadde Etüt ve Arama Dairesi Koordinatörlüğünde yürütülen “Güneybatı 

Anadolu Jeotermal Sahaları Geliştirme ve Isı Kaynağı Aramaları – Bursa” Projesi kapsamında, 

Bursa-Orhangazi-Keramet jeotermal alanında gerçekleştirilen jeolojik, jeofizik etüt çalışmaları ve 

yapılan bu çalışmalar sonucu elde edilen veriler ışığında tespit edilen lokasyonda OK-1 jeotermal 

sondajı ile alanın jeotermal enerji olanaklarının araştırılması ve ortaya çıkarılması 

hedeflenmiştir.

Çalışma alanı; Pontidlerin batı kesiminde Kuzey Anadolu Fayı’nın kuzey kesimlerinde karmaşık 

yapısal unsurlar taşıyan bir bölgedir. Hem eski hem de yeni tektonik süreçlerden oldukça fazla bir 

şekilde etkilenmiştir. İnceleme alanında Paleozoyik, Mezozoyik ve Senozoyik yaşlı birimler yer 

almaktadır.

Yapılan jeolojik, hidrojeolojik, hidrojeokimyasal, jeofizik çalışmalar sonucunda Pliyosen, Kretase 

ve Eosen’in killi, siltli, marnlı seviyeleri örtü kayayı, Paleozoyik mermerlerin ise rezervuarı 

oluşturduğu tespit edilmiştir.

İnceleme alanını da içine alan Armutlu Yarımadası, Kuzey Anadolu Fay zonunun batı bölümünde yer 

alır. Bu bölümde fay üç veya dört kola ayrılır. Bu kollar bir dizi çöküntüyle belli olur. Kuzey kol 

İzmit Körfezi-Sapanca Gölü-Adapazarı Ovası ile belirgindir ve Armutlu Yarımadasının kuzey sınırını 

oluşturur. Orta kol Gemlik Körfezi-İznik Gölü-Pamukova Ovası ile belirgindir ve yarımadayı güneyden 

sınırlar. Güney kol Mudurnu ve Bursa’dan geçen daha güney bir hattı izler. İznik Gölü çöküntüsü 

Kuzey Anadolu Fayı’nın orta koluna bitişik gelişir. Bu çöküntünün inceleme sahasının da içinde 

bulunduğu kuzey sınırı batı ve orta kısımlarının sınırlarını sağ yanal doğrultu atımlı fayın 

uzanımıyla oluşmuştur. Böylece, çöküntünün İznik Gölü’nün doğusundan ve batısından normal faylarla 

sınırlanmış olarak, bir ‘pull-apart’ karakter taşıdığı ortaya çıkmaktadır. İki doğrultu atımlı fay 

arasında yer alan batı kısım saatin tersi yönünde bir ilave rotasyonal hareketle batıya doğru 

kaçar. Çalışma alanında yer alan birimler özellikle şistler, orojenik hareketler sonucu 

kıvrımlanmış ve kırılmışlardır. Kretase ve Eosen birimleri üzerinde yapılan ölçümlerde tabakaların 

yaklaşık batı-doğu doğrultulu ve kuzeye eğimli oldukları görülmüştür. İnceleme alanındaki tektonik 

yapıyı daha çok kırıklar oluşturur. Bölgeyi etkileyen faylar genellikle kuzeybatı-güneydoğu ve 

kuzey-güney yönlü faylardır. Bölgedeki genç faylar, Pliyosen sonrası hareketle oluşmuştur.

İznik havzası ve Gölü, Gemlik körfezi doğusunda yer alan İznik Depresyonu, D- B doğrultusunda 

uzanmaktadır. Depresyonun kuzeyini İzmit kıyı dağları, güneyini Sarımeşe Dağları ve uzantısı olan 

Kirazlıyayla ve batıda Samanlı Dağları çevreler. Gölün kuzey ve güneyinde farklı yüksekliklerde 

görülen şekiller, daha önceleri gölün yerinin değişik olduğunu belirtmektedir. Eski çalışmalar 

bölgenin sismik oluşu ve sıcak su kaynakları içermesinden bir graben sahası olabileceğini  

varsaymışlardır. Depresyonun güney kenarındaki fayın dikliği yakın zamanda oynadığının  delilidir. 

İzmit Körfezi ile İznik Gölü arasında kalan kısma doğru topografya alçalır. Yalova- Orhangazi 

arasında yer alan ve 250 m civarında bir yüksekliğe sahip boyun noktasından itibaren batıya doğru 

yükseklikler artmaktadır. Sahanın morfolojik önemli şekillerinden biride Paleozoyik yaşlı 

mermerlerdeki karstik boşluklardır.

Keramet Köyü’nün güneyinde, İznik Gölü’nün kuzeyinde 31 °C sıcaklığında 53,5 l/sn debiye sahip 

sıcak su kaynağı yer almaktadır. Bursa-Keramet jeotermal sahasında bulunan Keramet kaplıcası sıcak 

su kaynağının sıcaklığı ise 30,6 °C olarak

ölçülmüştür. Keramet ılıcası suları genç Pliyosen çökelleri içinden yüzeye çıkmaktadır. Bu durum 

yüzey sularının ılıca suyuna karışmasına ve sıcaklığın düşmesine neden olmaktadır. Ayrıca yörede 

etkin olan teknotik hareketlerden dolayı, İznik Göl sularının da ılıca suyuna karışarak 

sıcaklığının düşmesine neden olabileceği düşünülmektedir. Keramet ve Çakırlı köylerinin üst 

kısmında bulunan çeşmelerden alınan numeler sonucunda, bunların soğuk sular sınıfına girdiği ve 

beslenme alanı içerisinde kaldığı şeklinde yorumlanmıştır. Bölgede bulunan DSİ pompa istasyonun 

içinde açılmış 100 m’lik kuyuda 24,4 °C sıcaklık ve 3-4 l/sn artezyenik debide akışkan tespit 

edilmiştir. Ayrıca İznik Gölü’nün kuzeyinde ise kıyı boyunca batıdan doğuya doğru bir çok adi çakma 

kuyu tespit edilmiştir. Kuyuların çoğu bölge halkı tarafından kullanma suyu ve bahçe sulama amaçlı 

kullanılmaktadır. Bu kuyulardan yazlık evlerin bahçesinde bulunan 4 m’lik bir kuyu ile Karakova 

mevkisinde bulunan 5 m’lik kuyularda 23,9-24,5

°C sıcaklıkla birlikte yoğun sülfür kokusu gözlemlenmiştir.

Bursa-Keramet jeotermal alanında bulunan sulardan; soğuk suların, toplam mineralizasyon değerleri 

536-544 mg/l arasındadır. Sıcak su kaynakları ve kuyularındaki toplam mineralizasyon değerleri ise 

881-1061 mg/l arasındadır. Bursa- Keramet jeotermal alanında bulunan sular yarı logaritmik diyagram 

ve piper diyagramlarına koyularak yorumlamaları yapılmıştır. Bu yorumlara göre, soğuk sular Ca-HCO3 

‘lı sular sınıfında iken sıcak sular ise Ca-Mg-HCO3’lı sular sınıfına girmektedir.

Bursa-Orhangazi-Keramet Köyü mevkiinde yapılan jeoloji, jeofizik ve hidrojeokimyasal çalışmaların 

sonuçlarına göre belirlenen noktada açılan 299,20 m derinliğindeki OK-1 jeotermal kuyusunda 34,5 °C 

sıcaklık ve 49 l/sn debide akışkan elde edilmiştir.

OK-1 kuyusundan elde edilen akışkan Uluslararası Hidrojeologlar Birliği sınıflamasına göre 

kalsiyumlu, magnezyumlu, bikarbonatlı, mineralce fakir sıcak su (akroterm) sınıfına girmektedir.