ÖZET

Orta Anadolu Bölgesi, Neotetis yitim kuşağının farklı bileşimdeki magmatik sokulumlarına sahne olması nedeniyle önemli bir konuma sahiptir. Yitim kuşağına bağlı çarpışma öncesi ve çarpışma sonrası farklı derinlik kaynaklarından gelen magmatik sokulumlar ekonomik jeoloji açısından da oldukça ilgi çekicidir. Çalışma alanında yer alan intrüzif kayaçlar; Sakarya kıtası, Orta Anadolu Metamorfitleri ve Anatolid-Torid platformuna ait birimleri kesmekte, Mezozoyik’ten Senozoyik’e kadar uzanan zamansal ve mekânsal çeşitlilik arz etmektedir. Granitoyidler, siyenitoyidler, monzonitoyidler ve gabroyik kayaçlar bölgede geniş alanlarda yayılım göstermektedir. Bu farklı karakter ve magmatik bileşimdeki kayaçlar, birçok metalojenik kuşağın oluşumuna neden olmuştur. Granitoyid ailesi kayaçları (Ağaçören, Behrekdağ, Çelebi, Ekecikdağ, Günyüzü, Karamadazı, Namlıkışla, Sivrihisar-Kaymaz, Üçkapılı, Yozgat Batoliti) genel olarak I/H/S-tipi kalkalkalen karakterli magmadan türemiştir. Alüminyum doygunluk indisi (ASI) metalümina-peralümina geçişli olup tektonik ayrım diyagramlarında volkanik yay (VAG), çarpışmayla eş yaşlı (syn-COLG) ve çarpışma sonrası (post-COLG) granitoyid alanlarına düşmektedir. Silikaca zengin ve silikaca fakir olmak üzere iki magmatik kaynaktan gelen Siyenitoyid ailesi kayaları (Akçakent, Bayındır, Buzlukdağ, Çayağzı, Davulalan, Devedamı, Dumluca, İdişdağı, Hamit, Karaçayır, Karakeban, Mursal, Kösedağ) ise; alkalen karakterlidir. Alüminyum doygunluk indisi; silikaca doygun olmayan (foid içeren) kayalarda peralkali olup levha içi magmatik kayaları; silikaca doygun olanlar (kuvars içeren) ise yüksek K’lu metalüminalı çarpışma sonrası (post-COLG) tektonik ortam özelliklerini yansıtmaktadır. Monzonitoyid ailesi kayaçları (Baranadağ, Cankılı, Cefalıkdağ, Murmano, Terlemez, Saraycık, Satansarı); genel olarak I/H tipi, şoşonitik karakterli magmadan türemiştir. Metalümina-peralümina geçişinde yer alan monzonitik kayaçlar tektonik ayrım diyagramlarında volkanik yay (VAG) ve çarpışma sonrası (post-COLG) ortamları işaret etmektedir. Granitik, siyenitik ve monzonitik bileşimli intrüzif kayaçlar, sokulum yaptığı birimleri sıcak dokanakla kesmekte ve bunun sonucunda yan kayaç kompozisyonuna bağlı olarak skarn ve hornfels oluşumlarına yol açmaktadır. Bu intrüzif kayaçların yerleşimi bölgede birçok metalik maden (demir, bakır, kurşun, çinko, gümüş, altın gibi) yataklarının oluşumuna neden olmuştur. Ayrıca çalışma alanındaki intrüzyonların magma karakterine bağlı olarak nadir yer elementleri ve radyoaktif elementlerde zenginleşmeler söz konusudur. Bölgedeki gabroyik kayaçlar; ofiyolitik ve intrüzif kökenli olarak iki grupta incelenmektedir. İntrüzif kökenli gabrolar özellikle alt kabuk-üst manto özelliklerinin ortaya konmasında aydınlatıcı olup silikat-oksit karışmazlığına bağlı olarak ilmenit, titan cevherleşmeleri açısından önem taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler: Orta Anadolu, intrüzyon, tektojenetik sınıflama, metalojeni